Nhà thương Chợ Quán: Nơi Tổng Bí thư Trần Phú hi sinh

Cách đây hơn 150 năm, năm 1861, khi quân đội thực dân Pháp đánh đồn Kỳ Hòa của thành Gia Định, đã đặt một trạm cứu thương ven một nhánh sông Bến Nghé, tại làng Chợ Quán, nằm ở khoảng giữa Sài Gòn - Chợ Lớn. Năm 1862, một số nhà hảo tâm giàu có người VIệt đã mua trọn khu đất rộng 5 hecta, trên có trạm cứu thương cũ của quân đội Pháp để xây dựng thành một bệnh viện tư, đặt tên là bệnh viện Chợ Quán - theo tên làng nơi bệnh viện tọa lạc. Trên nền Bệnh viện Chợ Quán xưa, nay là hai bệnh viện nằm cạnh nhau: Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới và Bệnh viện Tâm thần thành phố Hồ Chí Minh, trên đại lộ Đông Tây, nhìn xuống kênh Tàu Hủ.

Trong quá trình xâm lược nước ta, thực dân Pháp đã bắt bớ, tra tấn dã man đến lâm bệnh nhiều chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước. Vì cần khai thác tin tức, nên chúng đưa tù nhân vào khu nhà nhốt bệnh nhân tâm thần của bệnh viện Chợ Quán để vừa điều trị cầm chừng vừa tiếp tục tra hỏi. Từ đó, khu nhà nhốt bệnh nhân tâm thần trở thành nơi giam giữ những người tù bị bệnh.

Năm 1931, Trần Phú-Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương nay là Đảng Cộng sản Việt Nam đã bị thực dân Pháp giam giữ và trút hơi thở cuối cùng tại nơi đây.

Ngày 18/4/1931, Tổng bí thư Trần Phú đã bị bắt tại nhà số 66 đường Champagne (nay là đường Lý Chính Thắng) – cơ quan ấn loát của Đảng. Sau khi giam giữ và dùng nhiều cực hình tra tấn dã man ông Trần Phú ở nhiều trại giam khác nhau, chúng chuyển ông về Khám Lớn Sài Gòn để chuẩn bị xét xử. Lúc này, sức khỏe của ông Trần Phú đã ngày càng suy kiệt. Thực dân Pháp muốn duy trì sự sống của ông để khai thác những bí mật của Đảng, nên ngày 26.08.1931, chúng đưa ông đến trại giam trong bệnh viện Chợ Quán để điều trị bệnh. Tại đây, ông vẫn mang số tù 518431. Ngày đầu tiên, chúng để ông ở phòng tập thể (có khoảng 20 người). Nằm chung phòng với ông Trần Phú có ông Nguyễn Văn Nhung, ông Châu Văn Sanh (đã hy sinh), ông Hương quản Bồ ở Hóc Môn. Các ông trong trại giam, các ông trong phòng và một số y bác sĩ từ tâm đã dành cho ông chế độ thuốc men tốt nhất và sự chăm sóc ưu đãi.

Đến ngày thứ 3, nhân viên nhà thương thử đàm và máu, phát hiện triệu chứng ho lao nên chuyển ông qua khu cách ly dành riêng cho bệnh nhân lao. ông rất yếu, không nói chuyện được. Sang ngày thứ chín, ngày 05.09.1931, bệnh của ông rất nguy kịch. Ngày 06.09.1931, là ngày chủ nhật, phòng cách ly không đóng cửa, ông Nhung sang thăm, thấy ông Trần Phú quá yếu, ông đã kêu y tá đến cấp cứu, nhưng họ không biết. Biết ông Trần Phú không qua khỏi, ông Nhung ghé sát tai ông Trần Phú hỏi: “Thứ hai địch đưa tôi về khám, ông có nhắn nhủ gì không?”. Dồn hết sức còn lại, ông Trần Phú nói: “Hãy giữ vững ý chí chiến đấu”. Đến 5 giờ chiều, y tá vào thay ca. Theo đề nghị của các ông trong trại giam, y tá cho khiêng ông Trần Phú qua trại giam cá nhân để tiện việc chăm sóc. Vì không có cáng, nên 4 người: ông Nhung, Hương quản Bồ và một người khác đã khiêng ông bằng tay, chưa đến phòng cá nhân thì ông Trần Phú tắt thở. Thi hài của ông được đặt ở phòng cá nhân. Các ông trong trại giam đã làm lễ truy điệu ông ở phòng này. Toàn thể tù chính trị trong trại giam đã đứng dọc theo hành lang để tiễn đưa ông Trần Phú – người Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.