Trụ sở báo Tiếng Chuông Rè

Cuối năm 1923, giữa không khí ngột ngạt của chế độ thực dân, Nguyễn An Ninh – một trí thức trẻ vừa trở về từ Pháp – cho ra đời tờ báo La Cloche Fêlée (tạm dịch: “Chiếc chuông rè”). Tờ báo mang khẩu hiệu của Cách mạng Pháp: Tự do – Bình đẳng – Bác ái, và nhanh chóng trở thành hiện tượng tại Sài Gòn.

Nguyễn An Ninh tốt nghiệp cử nhân luật tại Đại học Sorbonne, Paris. Nhưng thay vì tham gia vào bộ máy cầm quyền của thực dân, ông chọn quay về nước để dấn thân vào con đường hoạt động tư tưởng. Với La Cloche Fêlée, ông muốn đánh thức nhận thức chính trị trong lòng người dân thuộc địa – đặc biệt là tầng lớp trí thức trẻ.

Do quy định khắt khe của Luật báo chí Pháp năm 1881, báo tiếng Pháp tại Việt Nam không cần xin phép xuất bản như báo tiếng Việt, nhưng phải do người Pháp đứng tên. Vì vậy, tờ báo mang tên pháp lý của Eugène Dejean de la Bâtie – một thanh niên lai Pháp – Việt, trong khi người sáng lập và điều hành thực sự là Nguyễn An Ninh. Toà soạn đặt tại số 29 phố Pierre Flandin (nay là 56 Bà Huyện Thanh Quan, TP.HCM).

Ngày báo phát hành số đầu tiên, một hình ảnh hiếm thấy đã in đậm vào ký ức người Sài Gòn: Nguyễn An Ninh, trong bộ áo dài trắng, ôm xấp báo đi bộ qua từng con phố rao bán La Cloche Fêlée. Chỉ trong hai ngày, 500 tờ báo đầu tiên được bán sạch. Nhà báo – nhà cách mạng Trần Huy Liệu sau này gọi đó là "một ấn tượng sâu sắc đã gieo vào lòng nhân dân Sài Gòn".

Tờ báo nhanh chóng thu hút sự chú ý không chỉ của độc giả mà còn của chính quyền thực dân. Với văn phong mạnh mẽ, nội dung sắc bén, La Cloche Fêlée công khai phê phán chính sách cai trị, bóc lột của Pháp tại Đông Dương, đặc biệt là nhắm thẳng vào Thống đốc Cognacq. Những bài viết của Nguyễn An Ninh và Dejean de la Bâtie mang tính nghị luận, chiến đấu, tạo ra tiếng vang lớn trong đời sống chính trị – xã hội thời bấy giờ.

Chỉ sau vài số đầu, tờ báo được nâng lên thành tuần báo, phát hành đều đặn với số lượng lên tới 2.000 bản mỗi kỳ – chiếm gần 10% tổng lượng báo in ở Sài Gòn khi đó. Với một tờ báo đối lập, do người Việt khởi xướng, đó là thành công không nhỏ.

Tuy nhiên, dưới áp lực của chính quyền thuộc địa, La Cloche Fêlée chính thức bị tạm đình bản vào ngày 14.7.1924 – đúng vào ngày Quốc khánh Pháp. Dẫu tồn tại chưa đầy một năm, tờ báo đã kịp để lại dấu ấn mạnh mẽ. Nguyễn An Ninh, Dejean de la Bâtie và La Cloche Fêlée trở thành đề tài bàn tán sôi nổi trong các quán cà phê, tiệm sách và trên các nẻo đường Sài Gòn.

Nguyễn An Ninh không chỉ là người làm báo. Ông là biểu tượng của một thế hệ trí thức dấn thân, dám đối đầu, dám đánh thức lương tri cộng đồng bằng chính hành động và tiếng nói của mình. "Chiếc chuông rè" ông đánh lên năm ấy tuy nhỏ, nhưng âm vang của nó còn vọng xa trong lòng người Việt – như một lời nhắc về tinh thần phản kháng, độc lập và khai phóng giữa đêm dài nô lệ.