Bến Nhà Rồng - Nơi lưu niệm hành trình của Bác

Bến Nhà Rồng – nay là Bảo tàng Hồ Chí Minh – Chi nhánh TP. Hồ Chí Minh – nằm bên bờ sông Sài Gòn, thuộc địa bàn Quận 4. Không chỉ là một di tích kiến trúc tiêu biểu từ thời thuộc địa Pháp, nơi đây còn là biểu tượng lịch sử gắn với sự kiện Nguyễn Tất Thành – Chủ tịch Hồ Chí Minh – rời Tổ quốc ra đi tìm đường cứu nước năm 1911.

Tòa nhà hiện là bảo tàng từng là trụ sở của Tổng Công ty Vận tải Hoàng đế (Messageries Impériales) – một trong những công trình đầu tiên được thực dân Pháp xây dựng ở Sài Gòn sau khi chiếm thành vào năm 1859. Công trình khởi công vào giữa năm 1862 và hoàn thành năm 1863, với kiến trúc kiểu phương Tây. Tuy nhiên, điểm nổi bật nhất nằm ở phần mái – nơi đặt hai con rồng uốn cong chầu vào mặt trăng, theo mô típ "Lưỡng long chầu nguyệt" rất quen thuộc trong kiến trúc đình chùa Việt Nam. Chính chi tiết này khiến người dân gọi nơi đây là "Nhà Rồng", và bến cảng trước mặt cũng theo đó được gọi là Bến Nhà Rồng.

Tháng 10.1865, Công ty cho dựng Cột cờ Thủ Ngữ, đóng vai trò như tín hiệu hàng hải cho tàu bè ra vào thương cảng Sài Gòn. Khu vực bến sông cùng Nhà Rồng hình thành nên Thương cảng Sài Gòn, là đầu mối giao thương đường biển quan trọng bậc nhất Nam Kỳ.

Năm 1870, công ty đổi tên thành Messageries Maritimes (Công ty Vận tải Hàng hải), tuy hoạt động không thay đổi nhưng biểu tượng trên mái tòa nhà được thay thế bằng vương miện, mỏ neo và đầu ngựa – biểu trưng của hãng. Dân gian từ đó gọi là "Hãng Đầu Ngựa". Tuy nhiên, tên gọi "Nhà Rồng" vẫn phổ biến hơn, bởi dấu ấn hình tượng rồng đã gắn bó với người dân thành thị trong suốt nhiều thập kỷ.

Một chi tiết thường gây nhầm lẫn là tàu Amiral Latouche-Tréville, con tàu mà thầy Nguyễn Tất Thành xin làm phụ bếp để rời đất nước vào ngày 05.06.1911. Con tàu này thực chất không neo tại chính Bến Nhà Rồng, mà ở một cầu cảng đối diện, thuộc khu vực cuối đường Nguyễn Huệ ngày nay. Tuy nhiên, vào thời điểm ấy, toàn bộ khu vực bờ sông từ bến Francis Garnier (nay là bến Bạch Đằng) kéo dài đến Nhà Rồng đều thuộc về Thương cảng Sài Gòn. Do đó, việc người dân và sử sách gọi "Bác Hồ ra đi từ Bến Nhà Rồng" hoàn toàn có cơ sở, bởi đây là biểu tượng tiêu biểu của cả hệ thống thương cảng Sài Gòn đầu thế kỷ XX.

Năm 1955, chính quyền Việt Nam Cộng hòa tiếp quản khu vực này từ tay Pháp. Họ cho tu sửa mái ngói tòa nhà, đồng thời thay hai con rồng cũ bằng hai con rồng mới, nhưng lần này các rồng được đặt ở tư thế quay đầu ra ngoài, khác hoàn toàn so với bố cục truyền thống "chầu nguyệt". Dù vậy, tên gọi "Nhà Rồng" vẫn được giữ lại như một phần không thể tách rời với ký ức đô thị.

Ngày nay, Bến Nhà Rồng trở thành Bảo tàng Hồ Chí Minh – Chi nhánh TP. Hồ Chí Minh, thuộc hệ thống các bảo tàng và di tích lưu niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh trên cả nước. Bảo tàng không chỉ là điểm đến tham quan, mà còn là nơi lưu giữ ký ức về hành trình cách mạng của người thanh niên Nguyễn Tất Thành năm nào.